Một lần nữa, Hiệp hội thép Việt Nam lại có công văn số 62/HHTVN ngày 3/6/2010 đến Chính phủ, phản ánh tình trạng cấp phép xây dựng các dự án thép tràn lan, sai quy hoạch; công suất đầu tư vào ngành thép vượt quá xa so với nhu cầu trong nước.

CôngThương - Năng lực quá dư thừa

Phải thừa nhận, ngành công nghiệp gang thép Việt Nam trong những năm gần đây có sự phát triển nhanh chóng, đáp ứng nhu cầu xây dựng kinh tế của đất nước. Hơn nữa, Nhà nước vẫn khuyến khích đầu tư vào các dự án thép mới, nhất là những dự án thượng nguồn (sản xuất phôi thép từ quặng sắt hoặc phế liệu) và những sản phẩm Việt Nam còn thiếu hoặc chưa sản xuất được vẫn phải nhập khẩu. Nhưng dường như việc đầu tư vào ngành thép không tuân thủ quy định đó, thực tế vẫn còn rất nhiều dự án đầu tư vào hạ nguồn- chỉ nhập phôi về cán kéo- hoặc những sản phẩm mà trong nước công suất quá dư thừa như thép cán, cán nguội, ống thép, tôn mạ…

Theo thống kê mới nhất của Hiệp hội Thép Việt Nam, tính tới tháng 3/2010, năng lực sản xuất của các nhà máy gang thép của Việt Nam dư thừa đáng lo ngại: Cụ thể, công suất thép cán nguội hiện là 2,5 triệu tấn/năm trong khi sản xuất năm 2009 chỉ có trên 481 ngàn tấn, dư thừa hơn 2 triệu tấn công suất. Công suất thép cán xây dựng là 7,83 triệu tấn nhưng sản xuất chỉ trên 4 triệu tấn, dư thừa gần một nửa năng lực. Công suất các nhà máy sản xuất phôi thép là 5,73 triệu tấn nhưng thực tế sản xuất chỉ đạt khoảng 2 triệu tấn. Công suất ống thép hàn là 1,3 triệu tấn/năm nhưng sản xuất chỉ đạt trên 473 ngàn tấn/năm. Công suất thép lá mạ kim loại là 1,2 triệu tấn/năm nhưng sản xuất chỉ đạt 816 ngàn tấn/năm…

Đó là chưa nói tới các dự án đang triển khai. Theo quy hoạch phát triển ngành thép đến năm 2025 với tổng công suất 20 triệu tấn/năm, tuy nhiên tính đến thời điểm này, số lượng dự án thép được cấp phép trên cả nước đã có tổng công suất lên đến 40 triệu tấn/năm, vượt gấp đôi so với quy hoạch.

Địa phương phớt lờ quy định của Chính phủ

Thực tế, việc cấp giấy phép xây dựng ở các địa phương cho các công ty sản xuất các sản phẩm thép trong nước đã dư thừa những tháng gần đây vẫn tiếp tục. Đặc biệt, quy hoạch phát triển ngành thép giai đoạn 2007- 2015 có tính tới 2025 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 4/9/2007, nhưng sau 2 năm thực hiện đã có biểu hiện không tuân thủ nghiêm túc.

Kết quả thanh tra mới nhất của Bộ Công Thương cho thấy, tỉnh Bà Rịa- Vũng Tàu có số dự án thép đăng ký đã lên tới 17 dự án, với công suất 3,75 triệu tấn thép luyện/năm và hơn 10 triệu tấn thép cán/năm. Con số này đặt ra vấn đề Bà Rịa- Vũng Tàu nằm ngoài quy hoạch tới 7 dự án thép. Công suất của các nhà máy thép tại Bà Rịa- Vũng Tàu đã đứng trước nguy cơ dư thừa.

Nhưng đây không phải là tỉnh duy nhất có số lượng dự án vượt quá quy hoạch ngành thép giai đoạn 2007- 2015, có xét tới năm 2025. Số liệu kiểm tra cuối năm 2009 của Bộ Công Thương cho biết, hiện nay có 32 dự án không thuộc danh mục quy hoạch đã được cấp giấy chứng nhận đầu tư, ngoài Bà Rịa- Vũng Tàu thì còn có Hải Phòng với 5 dự án, Thanh Hóa và Hải Dương với 4 dự án, Hà Tĩnh 3 dự án… Trong 32 dự án này có 3 dự án Nhà máy thép liên hợp quy mô lớn đã được Thủ tướng Chính phủ cho phép đầu tư, 5 dự án quy mô vừa đã được Bộ Công Thương có ý kiến thỏa thuận.

Theo Luật Đầu tư thì địa phương có thể cấp giấy chứng nhận đầu tư các dự án thép với các dự án nhóm B và C có mức vốn nhỏ hơn 1.500 tỷ đồng mà không cần xin chủ trương của Chính phủ. Nhưng theo Luật Xây dựng và Nghị định 16/2005/NĐ- CP hướng dẫn thi hành Luật Xây dựng thì đối với các dự án nhóm B chưa có trong Quy hoạch ngành thì trước khi lập dự án phải có ý kiến thỏa thuận bằng văn bản của cơ quan có thẩm quyền phê duyệt về quy hoạch.

Trước tình trạng trên, ngày 19/3/2009, Văn phòng Chính phủ đã có công văn 1708/VPCP-KTN gửi cho các bộ, UBND tỉnh và thành phố, Hiệp hội Thép Việt Nam truyền đạt ý kiến của Phó Thủ tướng Chính phủ Hoàng Trung Hải nhắc nhở chấn chỉnh trong việc cấp phép xây dựng các dự án thép. Ngày 17/8/2009, Bộ Công Thương đã có công văn 8017/BCT-CNNg do Thứ trưởng Lê Dương Quang ký gửi các địa phương quy định cụ thể việc cấp phép đầu tư cho các dự án thép nhằm lặp lại trật tự trong đầu tư ngành thép. Tuy nhiên cho tới nay, tình hình cấp phép sai quy định chưa có dấu hiệu cải thiện.

Xiết chặt việc cấp phép

Với tốc độ đầu tư cho ngành thép như hiện nay quả là quá lãng phí về tiền của và đất đai. Điều đó chắc chắn dẫn đến cạnh tranh khốc liệt và các nhà máy sẽ phải vận hành thấp hơn mức công suất thiết kế, gây lãng phí và hiệu quả kinh tế thấp. Đây cũng là một trong yếu tố khiến giá thành thép nội cao, khó cạnh tranh với hàng nhập khẩu. Ngay đối với sản phẩm thép xây dựng thông thường, không có gì mới trong công nghệ và thiết bị vẫn cấp giấy phép cho nước ngoài đầu tư 100% vốn là không hợp lý.

Nhưng đáng lo ngại nhất là việc cấp phép dự án thép tràn lan đã vượt quá công suất trong quy hoạch ngành thép, thiếu sự nghiên cứu kỹ lưỡng kết hợp cân đối giữa sự phát triển của các ngành khác như điện, nước, cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ, cảng biển. Phá vỡ quy hoạch thép có thể gây ra những hậu quả khó lường mà rõ rệt nhất là về môi trường. Để sản xuất được 1 tấn thép, môi trường lại phải chịu 2,9 tấn khí CO2. Xử lý xỉ thép thải ra trong quá trình sản xuất cũng là một vấn đề nan giải đối với ngành thép nước ta hiện nay. Phá vỡ quy hoạch cũng khiến ngành thép phải đối mặt với một nguy cơ khác: thiếu nhân lực nghiêm trọng.

Điều đáng nói, nhiều nhà đầu tư thép, kể cả chủ những dự án liên hợp lớn không phải là những nhà luyện kim có uy tín và kinh nghiệm trên thế giới, thậm chí có tập đoàn không chứng minh được năng lực tài chính hùng mạnh. Chưa kể, một số doanh nghiệp không chuyên về thép cũng đầu tư vào các dự án thép. Vì thế, đã đến lúc cần xiết chặt việc thực hiện đúng quy hoạch để tránh lãng phí.

Hiệp hội Thép Việt Nam kiến nghị Thủ tướng chỉ thị các địa phương thực hiện nghiêm túc các quy định của Chính phủ trong việc cấp giấy phép đầu tư cho ngành thép. Trong thời gian tới chỉ cấp phép đầu tư để sản xuất các sản phẩm thép Việt Nam chưa sản xuất được như thép dẹt cán nóng, thép chế tạo, thép hợp kim, thép chất lượng và các nguyên liệu cho ngành thép… Chính phủ và các địa phương cần nhanh chóng rà soát lại tiến độ thực hiện các dự án, đặc biệt là các dự án đầu tư lớn của nước ngoài triển khai chậm trễ, lưu ý khả năng tài chính để tiếp tục thực hiện dự án, nếu không có lý do chính đáng thì có thể phải rút giấy phép để tránh lãng phí, vì diện tích đất của các dự án chiếm rất lớn, việc triển khai kéo dài có thể cản trở các nhà đầu tư có tiềm lực khác.

Hiệp hội Thép Việt nam cũng kiến nghị, Chính phủ cần rà soát lại việc cấp phép của các địa phương trong thời gian gần đây, nếu không thực hiện đúng như quy định của Chính phủ và các bộ, ngành quản lý thì yêu cầu địa phương phải chỉnh sửa lại.

Baocongthuong