Lịch sử một cuộc chiến

Tháng 8/2010, điện thiếu trầm trọng, ngành điện xin lỗi công khai về tình trạng mất điện ảnh hưởng đến sản xuất kinh doanh. Ngay sau đó, xuất hiện một "lá thư" của Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN) gửi Thủ tướng Chính phủ phàn nàn chuyện thiếu điện có một nguyên nhân lớn từ sự đầu tư tràn lan của ngành thép.

EVN cho rằng, sản xuất thép làm cho nhu cầu điện rất lớn, việc đầu tư ồ ạt đã khiến cho lưới điện ở nhiều địa phương bị phá nát. Điển hình nhất là tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu, phải điều chỉnh bổ sung qui hoạch điện tới 7 lần do có nhiều dự án thép .

Theo EVN, đến 30/8/2009, Việt Nam có 65 dự án sản xuất gang thép có công suất từ 100.000 tấn/năm trở lên. Mặc dù các nhà máy thép mới chỉ sử dụng chưa tới 50% công suất, nhưng hàng năm tiêu thụ khoảng 3,5 tỷ kWh điện. Ngành điện đã phải đầu tư khoảng 35.500 tỷ đồng cho nguồn, trạm, đường dây dẫn điện. Phải bỏ vốn lớn như thế nhưng giá điện bán cho thép lại rẻ mạt.

Với phân tích trên, EVN chốt ý rằng, thép chính là nguyên nhân làm tăng khối lượng đầu tư xây dựng của ngành điện, là một thủ phạm làm ảnh hưởng tới việc cấp điện. Sau đó, ngành điện đã bóng gió về việc xây dựng biểu giá bán điện riêng cho ngành thép. Thậm chí, yêu cầu các DN thép phải tự lo đầu tư nhà máy điện để đáp ứng sản xuất.

Thép phân trần, số liệu mà EVN đưa ra lấy từ công văn của Bộ Công thương gửi Chính phủ về đầu tư trong ngành thép. Có nhiều dự án vẫn chưa đi vào hoạt động. Cả nước lúc đó chỉ có 27 đơn vị sản xuất thép, trong đó có19 đơn vị sản xuất phôi, thì làm sao tiêu thụ lượng điện lớn như vậy. Không thể nói ngành thép xài điện hoang phí.

Đề xuất của EVN về việc chủ đầu tư thép phải tự làm điện cũng khiến các DN thép bất bình, coi đó là một kiểu kiến nghị của nhà độc quyền. Nếu chủ đầu tư nào làm thép cũng đủ sức tự lo điện cho mình thì có lẽ không cần EVN tồn tại nữa.

Đến 6/2011, cuộc chiến có thêm sự tham gia của Bộ Tài chính với văn bản đề xuất Chính phủ đánh thuế xuất khẩu thép 3% vì cho rằng, thép lãi lớn nhờ giá điện thấp. Căn cứ vào giá điện tính đủ để EVN không lỗ là 1.777 đ/KWh, nhưng khi đó, giá bán điện cho thép chỉ là 1.242 đ/KWh. Nghĩa là các DN thép đang được mua giá điện rẻ, lợi khoảng 535đồng/kWh.

Thép lại phản pháo, giá điện chỉ chiếm 5,14% giá phôi, 0,77% giá thép cán xây dựng, 0,62% giá thép ống hàn, 0,65% giá thép mạ kim loại và 0,91% giá thép cán nguội. Tỷ lệ thấp như vậy nên lãi trong sản xuất và xuất khẩu thép không hoàn toàn do giá điện thấp mang lại.

Nếu so sánh mức thuế xuất khẩu thép 3% do Bộ Tài chính đề nghị với mức tăng giá điện, khi EVN tính đủ giá điện là 1.770 VNĐ/kWh thì phần tiền tăng lên nhờ đánh thuế thép đã vượt xa so với mức bù giá do EVN đề nghị, với khoản chênh lên tới 114.000 đồng đến 609.000 đồng/tấn.

Cuối cùng, thép không bị đánh thuế xuất khẩu. Nhưng EVN chẳng chịu yên, sang 2012, EVN cho biết, tiêu thụ điện của hai ngành sản xuất sắt thép và xi măng vẫn chiếm tỷ trọng lớn. Các nhà máy thép trong quý 1/2012 đã tiêu hao 1,264 tỷ kWh, chiếm tỷ trọng 5,53% điện thương phẩm. Nếu mức tiêu thụ điện như vậy được duy trì trong 3 quý tới, cả năm ngành thép có thể tiêu thụ tới hơn 5 tỷ kWh.

Hiệp hội Thép cho rằng, con số này không chính xác. Quý I/ 2012 ngành thép gặp khó khăn nhiều nhà máy đã phải ngừng, giãn sản xuất, sản lượng thép đạt thấp, làm sao có thể sử dụng sản lượng điện lớn như thế.

Tố nhau vòng quanh

Bước sang 2013, EVN ra yêu cầu phải tiết giảm nhu cầu, tập trung vào các đơn vị sử dụng nhiều điện như sản xuất sắt thép, xi măng ... do thiếu điện vào từ đầu tháng 3. Lúc này nhiều DN thép đã đắp chiếu, hoặc hoạt động cầm chừng nên tự bản thân các nhà máy cũng đã tiết giảm, vậy nhưng không ít các DN vẫn lo lắng nếu đang hoạt động mà bị cắt điện đột ngột thì thiệt hại sẽ vô cùng lớn.

Đỉnh điểm căng thẳng bùng lên khi có sự vào cuộc của Bộ Công thương với Dự thảo cơ cấu giá bán lẻ điện, theo đó, giá điện cho các ngành sản xuất dự kiến sẽ tăng, trong đó ngành thép và xi măng sẽ bị áp giá điện riêng, cao hơn từ 2 - 16%.

Nhiều DN thép bức xúc, việc đưa ra Dự thảo giá điện phân biệt đối xử với lý do tiêu thụ điện năng là không thể chấp nhận được. Đây là sự phân biệt đối xử, không công bằng trong kinh tế thị trường.

Công ty Gang thép Thái Nguyên (TISCO) cho rằng, nếu đúng như đề xuất sẽ làm tăng chi phí sản xuất của TISCO mỗi tháng khoảng 2,4 tỷ đồng và tăng chi phí trên mỗi tấn thép cán khoảng 53.000 đồng, trong khi DN đang rất khó khăn.

Cuộc chiến đến giờ nay vẫn chưa đến hồi kết bởi dù ngày có hiệu lực được nêu ra trong Dự thảo là 1/7/2013 nhưng tới tận hôm nay vẫn im lìm bất động, vẫn còn trong diện "đang lấy ý kiến đóng góp" tại trang chủ của Bộ Công thương.

Các ý kiến cho rằng, giả sử giá điện dành cho thép, xi măng có tăng đúng như mong muốn của EVN, cho dù hầu hết các DN thép, xi măng không hoạt động, tiêu thụ điện 2 ngành sản xuất này giảm đi 1 nửa so với hiện tại thì chắc chắn điện vẫn thiếu.

Vấn đề là quy hoạch điện từ trước đến nay lập ra nhưng luôn bị vỡ, chưa bao giờ hòan thành, nhiều dự án điện chậm tiến độ cả năm trời, tổn thất diện năng lớn... vẫn là những nguyên nhân quan trọng khiến cho ngành điện luôn không hoàn thành nhiệm vụ. Thép, xi măng bị áp giá riêng mà điện vẫn thiếu thì EVN lại phải tìm một lý do gì khác, hay một ngành sản xuất nào đó để đổ trách nhiệm thiếu điện chứ đâu phải do EVN.