Báo động về tình trạng thừa cung

Quý I năm 2013, sản xuất thép đạt 867.000 tấn đã phải giảm 30.000 tấn so với cùng kỳ năm ngoái. Theo đó, tiêu thụ thép trong tháng 3 có khả quan hơn, đã tiêu thụ được 260.000 tấn, tăng 10.000 tấn so với tháng trước, nhưng lại giảm 135.000 tấn so với cùng kỳ năm ngoái. Do cung vượt cầu quá xa nên hiện nay có một số nhà máy xây dựng xong nhưng chưa dám sản xuất như: Nhà máy Thép của Tập đoàn Hòa Phát khoảng tháng 7 hoặc 8-2013 sẽ đưa vào sản xuất với sản lượng theo thiết kế là 400.000-450.000 tấn/năm; Thép Đà Nẵng Italia (DNY) với sản lượng 250.000 tấn và hoạt động cuối năm 2012, nhưng chỉ chạy 20-30% công suất; Công ty CP Thép miền Trung với sản lượng 250.000 tấn/năm đang chạy thử; Công ty CP Thép Thái Bình Dương (Đà Nẵng) công suất 250.000 tấn/năm, trong tháng 2 đã sản xuất được 700 tấn và tiêu thụ 500 tấn; Công ty TNHH An Hưng Tường 250 nghìn tấn/năm… Nếu những nhà máy trên sản xuất theo đúng tiến độ, công suất thì cung sẽ còn vượt xa cầu, thậm chí báo động về tình trạng dư thừa thép.

Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) cho biết, tiêu thụ thép cả nước hiện nay chỉ xấp xỉ 5 triệu tấn, chưa bằng phân nửa công suất sản xuất. Trong khi việc xuất khẩu thép của doanh nghiệp (DN) nội gần đây bị các nước áp dụng biện pháp tự vệ nhiều hơn, thị trường tiêu thụ trong nước còn khá trầm lắng, việc có thêm nhà máy thép vào hoạt động trong năm nay tiếp tục đẩy cuộc cạnh tranh nội bộ DN thép trong nước ngày càng khốc liệt. Tổng lượng thép các loại xuất khẩu được trong năm 2012 đạt hơn 2 triệu tấn với kim ngạch gần 2 tỷ USD. Mặc dù xuất khẩu được, nhưng lượng thép tồn kho của các DN trong nước hiện vẫn còn 300.000 tấn. Một khó khăn khác mà DN thép trong nước phải đối mặt trong năm qua là lượng thép nhập khẩu vào Việt Nam vẫn còn khá lớn. Năm 2012 Việt Nam nhập khẩu khoảng 5 triệu tấn thép các loại với kim ngạch khoảng 5 tỷ USD.

Hậu quả của việc đầu tư thiếu đồng bộ

Nếu một DN sản xuất thép hoạt động có hiệu quả thì phải chạy và tiêu thụ tới 80% công suất thiết kế ban đầu mới tạm có lợi nhuận duy trì. Trong khi đó, hiện nay nhiều DN chỉ sản xuất và tiêu thụ đạt khoảng 20-30% công suất thiết kế. Bộ Công thương đã ban hành khá nhiều văn bản quy định, như quy định về công nghệ, thiết bị phải tiên tiến, không được nhập công nghệ lạc hậu… Tuy nhiên, hầu như các DN không mấy quan tâm và cũng không có cơ quan chức năng nào giám sát việc này. Hay trong lĩnh vực sản xuất phôi thép, trước đây Việt Nam có thời kỳ nhập tới 70-80% phôi. Vì vậy, chỉ còn mỗi gia công, cán kéo thép nên giá trị gia tăng của ngành thép rất thấp. Do đó, Chính phủ đã kêu gọi nên đầu tư sản xuất phôi trong nước để gia tăng giá trị sản xuất và từ đó nhiều DN đã tự đầu tư vào phôi thép. Đến nay, các DN trong nước hầu như đã tự sản xuất, nếu hoạt động hết công suất có thể đạt tới hơn 90% nhu cầu phôi trong nước. Nhưng, do các DN hầu như đầu tư manh mún, cùng với công nghệ lạc hậu, tiêu hao nhiên liệu lớn, nên giá thành cao. Ngoài ra, nguyên liệu cho ngành phôi thép là thép phế liệu không có, do công nghiệp nước ta kém phát triển. Nếu năm 2013 sản xuất dự kiến tăng thêm khoảng 3% thì đương nhiên phải nhập thép phế tăng.

VSA cho biết, đã nhiều lần kiến nghị lên các bộ, ngành liên quan xem xét lại việc cấp phép cho các dự án thép đại trà của các địa phương. Tuy nhiên, đến nay tình hình vẫn chưa cải thiện, các tỉnh tiếp tục cấp phép không theo quy hoạch, trong khi cách đầu tư dự án thép của DN còn manh mún, không có công nghệ hiện đại.